Tok kenali (1868 - 1933 )
Ketika
kami Sidang Pengarang memilih "Tok Kenali" sebagai penghormatan untuk
menghiasi kulit keluaran pertama majalah Pengasuh 1975, maka pemilihan
itu bukan saja kami landaskan atas asas ketokohan ulung beliau sebagai
ulama besar di zamannya, malah kami landaskan juga atas fakta beliau
selaku pendorong dan pengasas majalah Pengasuh yang diterbitkan bagi
pertama kalinya pada tahun 1918. Majalah Pengasuh adalah sama tua dengan
majalah "Seri Pustaka" Indonesia yang diterbitkan dalam tahun 1918 oleh
Balai Pustaka dan di Malaysia majalah Pengasuh merupakan majalah tertua
yang kedua sesudah majalah Al-Imam yang diterbitkan oleh Syed Sheikh
bin Ahamad Al-Hady pada tahun 1906.
Walaupun
Tok Kenali bukan seorang penulis yang konsisten seperti Syed Sheikh ,
namun beliau adalah seorang penulis yang mempunyai gaya penulisan yang
gagah dan jelas. Seandainya beliau tidak dihambatkan oleh tugas-tugas
yang banyak dan terus menulis dengan tekun, beliau tidak syak lagi dapat
dideretkan sejajar dengan tokoh-tokoh besar yang merintis alam
penulisan tanahair.
Tok
Kenali sejak dari muda lagi meminati pembacaan dan menaruh pandangan
yang begitu tinggi berhadap tugas-tuga penulis dan peranan
majalah-majalah adan suratkhabar-suratkhabar selaku mass media yang
berpengaruh untuk menyatupadukan umat Melayu dan atas kesedaran itulah
beliau tampil mempelopori usaha memimpin majalah Pengasuh yang
diterbitkan oleh Majlis Ugama Islam walaupun dapatlah kita teliti dari
pernyataan-pernyataan belau yang tegas dalam tulisannya di bilangan
pertama Pengasuh. Antara lain beliau menulis :
"Telah
mengakulah saya bahawa saya ini tiada daripada kuda medan ini.
Sekiranya jika ada orang yang mengangkatkan pekerjaan saya ini
terhentilah saya, kerana bukan tujuannya saya hendak menunjukkan
kebijakan dan mencari kepujian, kerana adalah orang yang mengarang itu
jadi kikit bagi sekalian penembak. Jika tidak ia pejam matanya nescaya
mati ia kerana dukacita, tetapi adalah dituntut daripada seseorang itu
manfaatnya atau mudharatnya, beranilah saya menceburkan diri di dalam
laut api yang sentiasa bernyala-nyala. Selama ada angan-angan yang baik
itu tiadalah puas hati saya mati sebelum saya lihat perubahan yang baru
dan elok."
"Tatkala
saya ketahui bahawasanya tiada ada orang yang boleh jadi utusan yang
usaha pada menghimpunkan antara anak Melayu kita ini, maka cintalah saya
dengan harapan bahawa diadakan pada tiap-tiap buah negeri di dalam
Semenanjung Tanah Melayu kita ini sekurang-kurangnya satu suratkhabar
yang dipunyai oleh anak-anak negeri sendiri supaya menempati ia utusan
yang bijaksana menyeru kepada bersekutu dan bersatu pada tiap-tiap
pekerjaan yang mendatangkan muslihat bagi watan, bangsa dan ugama."
"Cuba
anakku tilik cerah matahari kelebihan orang yang telah dapat kemenangan
kerana amalan kebajikan dan pandangan kelam orang yang telah jatuh
kerana amalan yang kejahatan, maka di situlah "Pengasuh" bertimpuh
(duduk) membedakkan sekalian yang hadhir dengan bedak pengharapan,
mudah-mudahan subur sekalian dengan darah dan daging yang boleh
mengkhidmatkan tanahair dan menunjukkan kepada Raja."
Tok
Kenali satu-satunya ulama kesayangan semua lapisan rakyat yang tiada
tolok bandingnya. Kisah hidup beliau merupakan legenda-legenda yang
diperkatakan mereka di segenap pelosok negeri hingga ke zaman ini.
Beliau
menjadi begitu popular bukan sahaja kerana ilmu pengetahuan ugamanya
yang tinggi dan akal fikirannya yang tajam dan bijaksana, malah kerana
sifat-sifat kejujuran , rendah diri, peramah, pemurah, cara hidupnya
yang zahid, bersahaja dan darwis iaitu sifat-sifat yang menjadi pakaian
hidupnya sejak sebagai seorang pelajar di kota suci Makkah hingga
sebagai ulama terbilang di tanahairnya. Beliau melayani yang bodoh sama
dengan beliau melayani yang cerdik, beliau menghormati kanak-kanak sama
dengan beliau menghormati orang-orang dewasa. Beliau tidak pernah
menghampakan pemberian dan jemputan dari siapa saja. Dan jika diberi,
maka pemberian-pemberian itu akan dibahagikan pula kepada orang-orang
sekelilingnya dan apabila dijemput maka beliau akan tampil menjadi
tukang masak. Inilah sifat-sifat dan cara-cara hidup beliau yang membuat
setiap orang yang berhubung dengan beliau menyimpan kenangan-kenangan
yang indah terhadapnya.
Tok
Kenali adalah diantara tokoh-tokoh ulama yang telah diabadikan oleh
rakyat Kelantan dengan gelaran "Tok" yang digandingkan dengan nama-nama
tempat atau kampung di mana ulama-ulama itu datang, lahir, belajar atau
kampung di mana ulama-ulama itu datang, lahir, belajar atau menaburi
bakti mereka. Gelaran itu merupakan kemuncak penghormatan yang mencermin
ketokohan dan kemasyhuran yang meluas. Diantara ulama-ulama itu Tok
Khurasan, Tok Bachok, Tok Kemuning, Tok Selehor, Tok Mesir dan
lain-lain. Tuan Tabal juga termasuk ulama yang diabadikan dengan nama
sebuah kampung.
Tetapi Tok Kenali bukanlah sekadar menjadi lambang kemegahan tempatan Kelantan, malah kemasyhuran.
Beliau
menjangkau jauh di luar perbatasan Malaysia. Beliau dapatlah didirikan
sejajar dengan tokoh-tokoh Nusantara lain yang berjasa di zamannya
memberi sesuatu sumbangan yang berkesan kepada masyarakatnya.
Walaupun
Tok Kenali tidak meninggal hasil-hasil karya yag besar dalam mana-mana
bidang pengajian Islamiah, namun jasa beliau yang paling besar ialah
kejayaannya melahirkan satu angkatan ulama yang memegang obor pengajian
tinggi Islam bukan di negeri Kelantan dan Malaya, malah di Thailand,
Kemboja dan Indonesia di separuh pertama abad dua puluh. Beliau juga
telah berjaya membawa kemuncak pengajian tatabahasa Arab, nahu saraf,
balaghah dan ‘arudh di dalam sistem pelajaran Pondok di negeri ini.
Keahlian beliau dalam bidang-bidang itu merupakan legenda di kalangan
ahli-ahli ilmu di zaman itu. Dalam kebanyakan waktu beliau mengajar
tanpa kitab.
Tidak
seperti kebanyakan ulama yang lain di zamanya, Tok Kenali tidak hanya
aktif di sekitar Surau atau Pondoknya saja, malah aktif dalam bidang
kegiatan kemasyarakatan dan pentadbiran negeri, di mana beliau
disahabati dan dirundingi oleh pembesar-pembesar negeri terutama rakan
karibnya Dato’ Perdana Menteri Kelantan almarhum Haji Nik Mahmud Ismail
(ayahanda Tan Sri Nik Ahmad Kamil dan Dato’ Nik Mustafa Fadhil). Hakikat
ini dapatlah di perhatikan dari jawatan-jawatan yang disandang semasa
hidupnya iaitu selaku anggota Majlis Ugama Islam, anggota Jemaah Ulama
Kelantan, Ketua Pengarang pertama majalah Pengasuh dan Ketua Pelajaran
Ugama. Seluruhnya merupakan jawatan-jawatan penting yang memerlukan
pandangan-pandangan yang tajam dan pergaulan yang luas.
Tok Kenali telah dilahirkan di Kampung Kenali pada tahun 1868 dari satu keluarga kaum tani yang saleh. Nama tubuh beliau Muhamad Yusuf bin Ahmad
dan nama timangan "Awang", satu nama sentimental yang amat disukai
beliau. Majalah Pengasuh keluaran pertama memperkenalkan pengarangnya
sebagai "Al-Fadhil Tuan Haji Awang Kenali" dan almarhum Al-Sultan
Muhammad yang Keempat menyebut nama beliau dalam titah ucapan melantik
beliau selaku anggota Majlis Ugama Islam dengan nama "Haji Awang
Muhammad Yusuf Kenali".
Beliau
dilahir dan dibesar remajakan dalam zaman permerintahan seorang Raja
negeri Kelantan yang agung iaitu almarhum Al-Sultan Muhammad yang Kedua
yang terkenal dengan gelaran "Sultan Mulut Merah". Beliau dilahirkan
kira-kira setahun selepas dibina Masjid Besar Kota Bharu (masjid kayu)
yang sesuku abad kemudian menjadi gelanggang keguruan dan kegiatan
ilmiahnya yang mengharumkan nama Kelantan ke seluruh Tenggara Asia.
Dari
sejak kecil lagi beliau memperlihatkan tanda-tanda kecerdasan yang luar
biasa dan kecenderungan kepada ilmu pengetrahuan yang tidak pernah
puas. Menurut Abdullah Al-Qari Haji Salleh, Tok Kenali telah melanjutkan
pelajaranya di Kota Bharu dalam usia kira-kira sepuluh tahun dengan
berguru pada para ulama yang terkenal di zaman itu, di antaranya ialah
Encik Ismail (ayah kepada Dato’ Perdana Menteri almarhum Haji Nik
Mahmud), Tuan Guru Asy-Syaikh Muhammad Ali bin Abdul Rahman yang
terkenal dengan "Wan Ali Kutan", Tuan Guru Haji Taib Tuan Padang dan
Tuan Guru Haji Ibrahim Sungai Budor.
No comments:
Post a Comment